«Παραδοσιακά Σκάφη: Το παρόν και το μέλλον της ναυτικής μας παράδοσης»

Το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου 2013 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του  Επιμελητηρίου Εύβοιας η πρώτη ημερίδα με θέμα  «Παραδοσιακά Σκάφη: Το παρόν και το μέλλον της ναυτικής μας παράδοσης» η οποία διοργανώθηκε από τον Σωματείο Πρωτέα, την Ελληνική Ομάδα του European Maritime Heritage και  τη υποστήριξη της Ένωσης Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων (ΕΕΝΜΑ), του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, του Ελληνικού Νηογνώμονα και της ΜΚΟ Σειρήνες.  Στόχος της ημερίδας ήταν η ανάδειξη της ιστορικής αξίας των ξύλινων παραδοσιακών σκαφών, ως μέρος  της ναυτικής μας παράδοσης και οι σύγχρονες προκλήσεις και προοπτικές  της διάσωση τους όπως αυτές απορρέουν από τους Ευρωπαϊκούς κανονισμούς και την εθνική νομοθεσία.

Στο πλαίσιο της ημερίδας που ξεκίνησε με χαιρετισμό του προέδρου του Πρωτέα Θεοδόση Τόπακα, συμμετείχαν εκπρόσωποι από το European Maritime Heritage (EMH) – Τheodo Fruithof, John Robinson και Paul Van Ommen - οι οποίοι παρουσίασαν  τις περιπτώσεις της Ολλανδίας και της Αγγλίας και ειδικότερα τα προβλήματα που αντιμετώπισαν  στις χώρες αυτές καθώς και το πώς μεθόδευσαν την διατήρηση και αναβίωση των παραδοσιακών σκαφών στο πλαίσιο μίας ενεργητικής φιλοσοφίας που θέλει τα παραδοσιακά σκάφη όχι μουσειακά εκθέματα αλλά μέσα που χρησιμοποιούνται  για σκοπούς μεταφορών και κυρίως αναψυχής. Ταυτόχρονα δήλωσαν την διάθεση συνεργασίας του Οργανισμού EMH με τις αρμόδιους φορείς στη μεταφορά της τεχνογνωσίας όλων των αντίστοιχων προγραμμάτων που εφαρμόστηκαν για τη διάσωση, την ανάδειξη και την αξιοποίηση της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της ξυλοναυπηγικής στην Ευρώπη.

Από την πλευρά της Ελληνικής Πολιτείας συμμετείχαν από το Υπουργείο Τουρισμού η Τ. Μαρκάτου η οποία αναφέρθηκε  στη σημασία της ένταξης της Ελλάδας στον ΕΜΗ, στην ανάγκη της συστηματικής αναγνώρισης των ξύλινων ναυπηγημάτων ενώ πρότεινε τη χάραξη «θαλασσίων διαδρομών» που θα συνδέουν την ιστορία μας με την αναψυχή καθώς και τη δημιουργία  δικτύου λιμένων με αρχαιότητες.

Ο Γ. Δρίνης από το Υπουργείο  Πολιτισμού αναφέρθηκε στη συνεργασία με το Υπουργείο Ανάπτυξης και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για το σχεδιασμό του Μουσείου Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών στο Αιγαίο (Σάμος). Επίσης, έγινε αναφορά στις πρόσφατες ενέργειες, του Υπουργείου, για την επίσημη εγγραφή της ελληνικής ξυλοναυπηγικής στον Κατάλογο Προστασίας Παγκόσμιας Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Εισηγητής της πρώτης θεματικής ενότητας  «Θεσμικό πλαίσιο»  ήταν  ο Κώστας Δαμιανίδης, διδάκτορας της Ιστορίας της Ναυπηγικής ο οποίος έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην προσέγγιση του όρου “παραδοσιακότητας” τόσο για τα ξύλινα σκάφη όσο και για τη ξυλοναυπηγική κάνοντας συγκεκριμένες αναφορές σε άλλες δραστηριότητες που παρουσιάζουν παρόμοια προβλήματα. Επιπλέον, δόθηκαν συγκεκριμένα παραδείγματα σε σχέση με τα υλικά (πρώτες ύλες) τα εργαλεία και τη τεχνική κατασκευής, προτείνοντας ο διαχωρισμός των παραδοσιακών σκαφών να γίνεται με τεκμηρίωση ως προς την αυθεντικότητα ή μη. Αναφέρθηκε επίσης στο φιλόδοξο εγχείρημα δημιουργίας του Μουσείου Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών στο Αιγαίο (Σάμος) σε παραλιακή θέση με πιθανή τη δυνατότητα αξιόπλοου κάποιων από τα εκθέματα, όπως π.χ. τσερνικοπέραμα, μεγάλος μπότης, καραβόσκαρο, τσερνίκι, καραβόσκαρο του ’50 και μηχανότρατα.

Τέλος, έγινε αναφορά στις επιπτώσεις της  Ευρωπαϊκής Οδηγίας στα πλαίσια της ΚΑΠ, η οποία αφορούσε στην προσπάθεια περιορισμού της χωρητικότητας των αλιευτικών σκαφών και η οποία προέβλεπε την επιδότηση της διάλυσης σκαφών. Η εφαρμογή της Οδηγίας είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση παραδοσιακών ξύλινων σκαφών καθώς δεν υπήρξε πρόβλεψη από την Ελληνική Πολιτεία για τον εναλλακτικό χαρακτηρισμό (π.χ. αναψυχής) των σκαφών αυτών για τη διατήρηση τους.

Στο πλαίσιο των παρεμβάσεων που ακολούθησαν ο  Άρης Στρατάκος αναφέρθηκε στους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς και στο πώς το νέο νομοθετικό πλαίσιο και οι πηγές χρηματοδότησης θα μπορούσαν δυνητικά να χρησιμοποιηθούν για την διάσωση της παραδοσιακών σκαφών και των συναφών δραστηριοτήτων, όπως η εκπαίδευση.

Παρέμβαση υπήρξε και από τον Πρόεδρο Σωματείο Προώθησης και Διάσωσης της Ξυλοναυπηγικής Τέχνης Σπετσών “Αγαμέμνων” Νεκ. Κλείσας ο οποίος εκτιμά ότι τα εναπομείναντα  καρνάγια της χώρας απειλούνται με κλείσιμο όχι μόνο εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης των υπηρεσιών τους αλλά και λόγω των αρνητικής αντιμετώπισης από την πλευρά του κράτους. Ειδικότερα, αναφέρθηκε στον ν. 2971/2001 σύμφωνα με τον οποίο, θεωρείται παράνομη η χωροθέτηση στη ζώνη του αιγιαλού, των επτά καρνάγιων που λειτουργούν στις Σπέτσες εδώ και αιώνες, και να «διώκονται» από τις αρμόδιες Κτηματικές Υπηρεσίες. Το πρόβλημα αυτό είναι σημαντικό για την επιβίωση των παραδοσιακών καρνάγιων και στο πλαίσιο αυτό ο Πρόεδρος πρότεινε τον προσδιορισμό της χρήσης αιγιαλού για τα ιστορικά παραδοσιακά καρνάγια. Η επιβολή υψηλών τεκμηρίων στα ξύλινα σκάφη αλλά και ο εκτοπισμός τους από τις μαρίνες είναι δύο επιπλέον παράμετροι οι οποίοι επηρεάζουν αρνητικά την πορεία της δραστηριότητας.  Επίσης, τονίστηκε η ανάγκη έκδοσης ενός εγχειριδίου με τις «αρματωσιές» των  παραδοσιακων ξύλινων σκάφων, μέσω του οποίου θα ανακαλυφθούν εκ νέου οι τεχνικές κατασκευής τους. Στην ιδέα αυτή, συμφώνησε και η εκπρόσωπος (καθηγήτρια) του ΤΕΙ ναυπηγικής της Αθήνας, η οποία και προσκάλεσε τους καραβομαραγκούς και παραδοσιακούς ιστιοράπτες να επισκεφτούν τους φοιτητές και να μεταβιβάσουν τις γνώσεις τους στους νέους ναυπηγούς, στα πλαίσια του μαθήματος της παραδοσιακής ναυπηγικής .

Η παρουσίαση του Γ. Ρεμούνδου, (Παν/μιο Αιγαίου) αφορούσε  στο νομοθετικό πλαίσιο για τα παραδοσιακά σκάφη, ενώ παρουσίασε και στοιχεία για τα  67 χαρακτηρισμένα παραδοσιακά σκάφη από τη τριμελή επιτροπή του Υπουργείου, κατ’ εφαρμογή της ΚΥΑ αρ.4113.203/01/05 (ΦΕΚ 1281/Β/05). Στα συμπεράσματά του ο Γιώργος Ρεμούνδος πρότεινε τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων για τη διάσωση των ελαχίστων εναπομείναντων αλιευτικών παραδοσιακών σκαφών καθώς και την ανάγκη συνεργασίας των συναρμόδιων Υπουργείων για τη χάραξη ενιαίας στρατηγικής στο πλαίσιο της Ολοκληρωμένης Θαλάσσιας Πολιτικής (Ο.Θ.Π.). Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στην δημιουργία κανονισμών για τον προσδιορισμό της παραδοσιακότητας των σκαφών, τη διεύρυνση των κριτηρίων ένταξης, τη δημιουργία ευνοϊκού φορολογικού καθεστώτος ώστε να ευνοείται και η κτήση νέων παραδοσιακών σκαφών , την απαλλαγή από την υποχρέωση ελάχιστων ημερών ναύλωσης (ξύλινα παραδοσιακά σκάφη αναψυχής), τη προτεραιότητα ελλιμενισμού στις μαρίνες και τη δημιουργία σχολής Καραβομαραγκών.

Στην ίδια θεματική ενότητα ο εκπρόσωπος του Ελληνικού Νηογνώμονα, Κυριακος Κριμιτζάς, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη αναγκαιότητα δημιουργίας ειδικών κανονισμών για τον χαρακτηρισμό ενός σκάφους ως παραδοσιακό. Πρότεινε τη δημιουργία περισσοτέρων, ναυτικών μουσείων για τη διάσωση της παραδοσιακής ναυτικής τέχνης καθώς και στη  εκπαίδευση ως απαραίτητη ενέργεια για την συνέχιση της γνώσης της παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης. Αναφέρθηκε στο γεγονός ότι στην Ευρώπη καταμετρούνται θεσμικά 50.000 παραδοσιακά ναυτικά σκάφη κατά τη συντριπτική τους πλειοψηφία αξιόπλοα.

Η δεύτερη θεματική ενότητα αφορούσε στο ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο αποτελεί τον κρίσιμο παράγοντα για την διατήρηση και τη διάδοση των παραδοσιακών τεχνικών. Ο Νικόλας Βλαβιανός (εκπρόσωπος  Ελληνικής ομάδας  ΕΜΗ, μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Πρωτέας) αναφέρθηκε στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δραστηριότητα με έμφαση στην έλλειψη κριτηρίων και κανονισμών για τον χαρακτηρισμό των παραδοσιακών σκαφών. Επιπλέον, έδωσε έμφαση στην αναγκαιότητα δημιουργίας αναγνωρισμένων από το Υπουργείο Παιδείας κέντρων εκπαίδευσης καραβομαραγκών για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειρίας στις νεότερες γενεές, ώστε να μπορεί να συνεχιστεί η παραδοσιακή τεχνική. Στην ίδια ενότητα ο Δημοσθένης Δόγκας (Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Πρωτέας) αναφέρθηκε στον σημαντικό ρόλο που μπορεί να έχει το Σώμα Προσκόπων στην καλλιέργεια της ναυτικής συνείδησης και της ναυτοσύνης στη νεολαία μέσω των διαφόρων δραστηριοτήτων που πραγματοποιούν. Επιπρόσθετα μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στο ειδικό Λεμβολόγιο Προσκόπων, στην συμβολή της διοργάνωσης αγώνων παραδοσιακών σκαφών αλλά και στην αναγκαιότητα της οργάνωσης της ναυτικής εκπαίδευσης και την συνδρομή του Σώματος Προσκόπων προς αυτή τη κατεύθυνση.

Η δεύτερη ενότητα ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση του Αλέξανδρο Μπούφη (Ναυτικό Μουσείο Μπουμπουλίνας- Σύλλογος «Αγαμέμνων») ο οποίος έκανε ιστορική ανασκόπηση της δραστηριότητας  των  παραδοσιακών καρνάγιων φτάνοντας στην σύγχρονη περίοδο λειτουργίας τους  και στις εναπομείναντες υφιστάμενες υποδομές. Η παρούσα νομοθεσία (ν. 2971/2001) εγείρει θέματα χωροταξίας με αποτέλεσμα η σημερινή θέση των παραδοσιακών ναυπηγείων να είναι παράνομη καθώς βρίσκονται στον αιγιαλό. Σύμφωνα με τον αλεξ. Μπούφη η πρακτική αυτή οδηγεί στην εξόντωση της παραδοσιακής ναυπηγικής. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάστηκαν συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίες αφορούσαν στα εξής: α) στον διαχωρισμό των καρνάγιων από τα ναυπηγεία, β) την χωροταξική καταχώρηση τους, γ) τη δημιουργία φορολογικών απαλλαγών  δ) την παροχή κινήτρων για την προσέλκυση νέων στη ξυλοναυπηγική τέχνη. 

Στην τρίτη ενότητα της ημερίδας παρουσιάστηκαν θέματα τα οποία αφορούν στις πρακτικές που μπορούν δυνητικά να εφαρμοστούν για την διάσωση των παραδοσιακών σκαφών.

Ο Διευθυντής  του πλωτού μουσείου «Γ. Αβέρωφ» , Πλωτάρχης ΠΝ  Παναγιώτης Τριπόντικας παρουσίασε με καινοτόμο τρόπο την ιστορία του Αβέρωφ και τις επιτυχημένες δράσεις του μουσείου. 

 Η Ευα Στεφανιδάκη (Πανεπιστήμιο Αιγαίου) αναφέρθηκε στις βασικές αρχές της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ) και τους πιθανούς τρόπους οικονομικής ενίσχυσης των παραδοσιακών σκαφών από τον  ιδιωτικό τομέα, μέσω των προγραμμάτων ΕΚΕ (π.χ Blue Star, Ίδρυμα Τσάκος κ.α.) δεδομένου των περιορισμένων δημόσιων πόρων για το σκοπό της διάσωσης και συντήρησης των παραδοσιακών σκαφών και τεχνών. Η Μάγδα Χόρμοβα παρουσίασε αναλυτικά τη δραστηριότητα της ΜΚΟ Σειρήνες και την ειδική δράση «Το ταξίδι του Οδυσσέα» μέσω της οποίας επιδιώκεται η αναβίωση της πορείας του Ομηρικού ήρωα. Η Μ. Χόρμοβα αναφέρθηκε αναλυτικά στο περιεχόμενο του εγχειρήματος αλλά και στο χρηματοδοτικό πλάνο της υλοποίησης του σχεδίου, το οποίο χρηματοδοτήθηκε σε πρώτη φάση εξολοκλήρου από ιδιωτικούς πόρους. Ο Δημήτρης  Βιντζηλαίος, (Σύμβουλος επιχειρήσεων), αναφέρθηκε στις διάφορες τεχνικές επικοινωνίας, προσδίδοντας ρόλο επιχειρηματικό στην αξιοποίηση των παραδοσιακών σκαφών. Ειδικότερα, αναφέρθηκε στην τεχνική του «story telling» και στο πως η «ιστορία της παράδοσης» – του σκάφους, της τεχνικής, του υλικού, του ναυπηγείου ακόμα και του ιδιοκτήτη- μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσω προβολής και προώθησης της δραστηριότητας, δημιουργώντας μοναδικές εμπειρίες και βιώματα στους χρήστες των παραδοσιακών σκαφών, οι οποίοι στη συνέχεια θα προβάλουν πολλαπλασιαστικά τη δραστηριότητα.

Τα συμπεράσματα της ημερίδας παρουσιάστηκαν από τη Μαρία Λεκάκου (Παν/μιο Αιγαίου)  και τον Γιάννη Κριτικό (δημοσιογράφο του Έθνους) και συνοψίζονται ως εξής:

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΨΗΦΙΣΜΑ

Δέσμευση και Συμμετοχή Φορέων

1)      κρίνεται απαραίτητη η εμπλοκή όλων των συναρμόδιων υπουργείων και του  Υπ. Ανάπτυξης στις όποιες περαιτέρω συζητήσεις,

2)      δέσμευση των εμπλεκομένων Φορέων για τη διάσωση των παραδοσιακών σκαφών με “συγκολλητικές” δράσεις και  την ανάπτυξη του σχετικού cluster.(καλή πρακτική Ολλανδίας)

Αναγκαιότητα νομοθετικών και θεσμικών Παρεμβάσεων

1)      ζητείται ένας νέος τρόπος προσδιορισμού των παραδοσιακών σκαφών με αναγκαία την τροποποίηση του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου, ( πχ. ο διαχωρισμός των ιστορικών σκαφών και των αντιγράφων) και διεύρυνση των κριτηρίων χαρακτηρισμού.

2)      δημιουργία ευνοϊκού φορολογικού καθεστώτος για τα παραδοσιακά σκάφη και τις συναφείς δραστηριότητες

3)      δημιουργία κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου το οποίο να διαχωρίζει το παραδοσιακό ναυπηγείο από το συμβατικό ναυπηγείο.

4)      αναγκαιότητα δημιουργίας ειδικού καθεστώτος για τα λιμενικά τέλη στα χαρακτηρισθέντα ως παραδοσιακά σκάφη.

5)      δημιουργία Μητρώου καραβομαραγκών, καρνάγιων και παραδοσιακών σκαφών, καθώς και δημιουργία ξεχωριστού νηολογίου για τα παραδοσιακά σκάφη,

6)      άμεση αποσύνδεση της χρηματικής επιδότησης με τη διάλυση των αλιευτικών σκαφών  και δημιουργία κατάλληλου πλαισίου για τον αποχαρακτηρισμό των σκαφών αυτών  και τη δυνατότητα χρήσης τους αποκλειστικά για σκοπούς αναψυχής. (ενσωμάτωση στο νέο ΕΠΑΛ)

Ενίσχυση Εκπαίδευση

1)      δημιουργία ολοκληρωμένου προγράμματος εκπαίδευσης και κατάρτισης με σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας

2)      ένταξη νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και διδασκαλίας στην παραδοσιακή καραβοναυπηγική και  δημιουργία μίας ψηφιακής πλατφόρμας «εν πλω» για τη συλλογή στοιχείων και πληροφοριών

Ευαισθητοποίηση –Ενημέρωση- Διάχυση

1)      δυναμική εκπροσώπηση της Ελλάδας στην Ε.Μ.H. (European Maritime Heritage),

2)      αναγνώριση και ενίσχυση των δραστηριοτήτων των σχετικών ΜΚΟ και Ναυτοπροσκόπων στην διάσωση και διάδοση της παραδοσιακής ναυτικής τέχνης και στην καλλιέργεια της ναυτοσύνης

3)      ανάγκη πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης των τοπικών κοινωνιών και του επιχειρηματικού κόσμου –με έμφαση στο κλάδο της ναυτιλίας- για την αξία των παραδοσιακών σκαφών, ως μέσο διατήρησης της ναυτικής μας παράδοσης και την αναγκαιότητα της διάσωσης μέσω της ένταξης συγκεκριμένων δράσεων στα προγράμματα Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (Ε.Κ.Ε.) τους.

4)      Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας στο κλάδο, με τη χρήση τεχνικών προβολής και προώθησης που αξιοποιούν την ιστορία της παράδοσης (story telling)